15 Nisan 2013 Pazartesi

Aşil Tendon Kopması ya da Ayıyla Kavga Etmek

'Maçın son 3 dakikasına girilirken ve Warriors oyuncusu Harrison Barnes tarafından savunulurken Bryant yere düştü. Bryant dönüp Barnes'a bacağına vurup vurmadığını sordu ve 'hayır vurmadım' cevabını aldı. Bryant büyük bir sakatlık olduğunu o anda anladı' ESPN

Dünyanın gelmiş geçmiş en büyük basketbolcularından biri geçen hafta sonunda bir sporcunun başına gelebilecek en ciddi sakatlıklardan biri olan Aşil Tendon yaralanmasını yaşadı. Üzerinden 1-2 gün geçmişti ki Galatasaray'ın milli basketbolcusu Engin Atsür de aynı sakatlığın kariyerinde 2. kez kurbanı oldu.Peki ama nedir bu Aşil Tendonu, nerededir, niye sakatlanır ve yaralanma olduğunda ne yapmalı?

Aşil tendonu vücudumuzda diz ile ayak bileği arasında arka tarafta bulununan ve 3 kasın tendonlarının birleşmesinden oluşan bir 'conjoint-birleşik' tendondur. Tendon denilen anatomik yapılar kasların kemiklere yapışmadan önce liflerin daha yoğunlaşarak, sıklaşarak ve sertleşerek oluşturdukları bölümlerdir. Aşil tendonu vücudumuzdaki en kalın ve en güçlü tendonlardan biridir, öyle ki yetişkin bir insanda sağlıklı bir aşil tendonu 1 tonun üzerindeki bir yüke herhangi bir yaralanmaya maruz kalmadan dayanabilir.



Peki ama madem bu kadar güçlü ve dayanıklı, aşil tendonu neden yaralanır ya da kopar? Aşil tendonu maalesef kanlanması yani damarlar tarafından beslenmesi çok iyi olan bir tendon değildir (aslında vücudumuzdaki tendonların büyük kısmı böyledir). Bu durum bir aşırı kullanma- overuse durumunda oluşan küçük hasarların iyileşememesine ve birikerek tendonun zayıflamasına ve Bryant'ın da dediği gibi 'daha önce milyonlarca kez yapılan bir hareket' sırasında kolayca yırtılmasına neden olur.

Aşil tendon yırtıklarının/kopmalarının en önemli nedeni aşırı kullanma ya da yüklenmedir. Aslında bu bile Kobe Bryant'ın sakatlık öyküsünde gayet net olarak var; yine ESPN'in verilerine göre Bryant son 1 ayda kariyerindeki en yüksek maç başına aldığı süre ortalamalarıyla oynuyordu. 28 yaşında iken maç başına 44,8 dakika süre alan Kobe Nisan ayında (34 yaşında iken) 45,2 dakika süre almaya başlamıştı.

Aşil tendon kopmalarında çok nadiren öncesinde aşil tendonunda ağrı ve başka yakınmalar olur, ya da bir kısım durumda yakınmalar o kadar hafiftir ve ya geçmişte kalmıştır ki neredeyse unutulmuştur. Bu nedenle aşil tendon sakatlıklarında (tüm spor sakatlıklarında olduğu gibi) esas amaç sakatlığın oluşmasını önlemek olmalıdır. Burada da temel yaklaşım neredeyse evrenseldir:
1. Egzersiz programında ani artışlardan kaçınmak; önerilen egzersizin yoğunluk, süre ve sıklık parametrelerinden sadece 1 tanesini haftada en fazla 10% arttırmaktır. Yani haftada 5 kez toplamda 200 dakika koşuyorsanız bunu bir sonraki hafta en fazla 220 dakikaya çıkarmalısınız.
2. Spor yapılan zemin, kullanılan malzeme ve benzeri faktörlerde mümkün oldukça doğruları yapmak. Örneğin benim günlük pratiğimde çok karşılaştığım hatalardan ikisi koşu bantlarında eğim kullanılarak koşulması, eski spor ayakkabıların uzun süre kullanılmaya devam edilmesidir. En iyi kalite bir spor ayakkabı için bile önerilen 750-800 km mesafe koşudur. (yani sadece koşmak sıklığı ya da süresi değil, koşulan mesafe de kayıt altına alınmalıdır).
3. Kişide yapısal olarak bulunan ve tendon yaralanmalarına yatkınlık sağlayan durumların düzeltilmesi; düz tabanlık için uygun tabanlık kullanımı ve esneklik azlığı için özel esneme/germe egzersizlerinin yapılması gibi.

Aşil tendonu yaralanmaları/kopmaları gerçekten zorlu süreçlerdir. Tedavisi yaşlı ve sedanter (hareketsiz) kişiler haricinde daima cerrahi ve takip eden uzun bir rehabilitasyon sürecidir. Yaşlı ve kısmen hareketsiz kişilerde seri alçılama/cihazlama ile yapılan cerrahi olmayan tedavilerle de büyük oranda başarı sağlanır. Ancak cerrahi tedavide tendonun tekrar kopma olasılığı daha düşük olduğundan genç ve aktif kişilerde tedavi her zaman cerrahidir. Cerrahi sonrası 2-3 haftalık bir alçı/cihazlama sonrasında rehabilitasyon başlanır. İyileşmenin tamamlanması ve yaralanma öncesi düzeye dönüş (yapılan spora göre farklılıklar gösterir) genellikle 9-12 ay arasında zaman gerektirir. Kobe'nin dediği gibi 'ayı ile kavga edilen' oldukça uzun ve zorlu bir süreçtir ve tıpkı onun yapacağını söylediği gibi 'bırakmadan, üstünü örtmeden, kaçmadan dayanıp zafere ulaşmak' bu sakatlığı yaşayan herkesin hedefi olmalıdır.